کتابخانه؛ قلب مدرسه، دانشگاه و مدرنیته

کد مطلب:۱-۹۹/۱۱/۱۹

      🌹 تجارب بین الملل - 62🌹

💎با تشکر از: حجة الاسلام والمسلمین دکتر حبیب الله بابایی 

✳️ موضوع: کتابخانه؛ قلب مدرسه، دانشگاه و مدرنیته

کارگاه‌های پرورشی در مدارس منحصر به کلاس‌ها و اتاق‌های پرورشی نبود، بلکه خود کلاس‌های درسی هم کارگاه پرورشی بود. در این کلاس‌ها به گونه‌های مختلفی پرورش صورت می‌گرفت. اولا اینکه خود معلم در هر کلاس صبحگاه مخصوص به خود برگزار می‌کرد، ثانیا، تمام فضای کلاس پر بود از تابلو‌ها، نوشته‌ها، نقاشی و اطلاعات مختلف سیاسی، اجتماعی، و علمی؛ ثالثا کلاس محل کار جمعی و گروهی دانش‌آموزان با یکدیگر بود (حتی در مهدهای کودک نیز بچه‌ها در ساختن اسباب‌بازی هم کار جمعی می‌کردند)؛ و رابعا کلاس برخوردار از فضاهای مختلف آموزشی (مثل کتابخانه) و تربیتی (مثل محل جریمه و تنبیه) بود.

کتابخانه داشتن کلاس، مانع از آن نبود که مدرسه، کتابخانه مرکزی و برنامه‌های مربوط به آن را داشته باشد. بچه‌ها هر هفته روزهای چهارشنبه برنامه درسیِ کتابخانه داشتند. کتابخانه مدرسه در بهترین جای مدرسه و در فضای مناسب با دکور و چینش بسیار مطلوب ساخته شده بود، کتابدار همان معلم کتاب و کتابخوانی برای بچه‌ها بود. او در برنامه درسیِ کتابخانه به کودکان یاد می‌داد که چگونه باید کتاب انتخاب کنند و چگونه باید کتاب بخوانند. دانش‌آموزان از طریق همین کتابخانه‌ها و خواندن کتاب‌های ساده به کتاب خواندن معتاد می‌شدند. پسرم در مرحله پیش دبستانی برخی روزها یک کتاب ده صفحه‌ای در مورد یک «عبارت» می‌خواند. او احساس می‌کرد به آسانی یک کتاب را خوانده و تمام کرده است. یکی از کتاب‌های او، ده صفحه با ده مثال در مورد تعبیر «keep out» بود. همه این تمرین‌ها بخشی از فرایند پرورشی بچه‌ها بود.

همزمان من فضای کتاب‌خانه دانشگاه ویرجینیا را هم رصد می‌کردم. کتابخانه دانشگاه ویرجینا کتابخانه بود، نه انبار کتاب؛ فضای سالن مطالعه به لحاظ نور و آرامش واقعا جای تفکر و پژوهش بود. البته جملاتی که روی میزهای مطالعه چسبانده بودند که نشان از مشکل امنیت و سرقت کتاب در کتاب‌خانه داشت. روی برخی از میزهای کتابخانه نوشته بودند که «دزدی کتاب گزارش شده است، مراقب کتاب‌های خود باشید». برای همین قفل لب تاب هم خیلی مهم بود، نقش قفل فرمان در ایران را بازی می‌کرد. با این همه کتابخانه آرام بود و تا ساعت ۱۲ شب سالن مطالعه برای دانشجویان و اساتید باز بود.  

در کتابخانه ویرجینیا خدمات گوناگون و آموزش‌های مختلفی به محققان و دانشجویان ارائه می‌شد. خدا رحمت کند، جناب سجاد یوسف از مردان باصفای بنگلادشی بود که دکتریش را نتوانسته بود دفاع کند و در کتابخانه مشغول به کار بود. او در معرفی  کتاب‌ها و امکانات کتابخانه فردی کوشا و بسیار خوش اخلاقی (با اخلاق شرقی) بود. یکبار به من گفت «قرآن توماس جفرسون (که گفته می‌شود بنیانگذار ایالات متحده آمریکا بوده) و یادداشت‌های ایشان در حاشیۀ قرآن در کتابخانه مرکزی دانشگاه نگهداری می‌شود، آن را به شما نشان خواهم داد.» غفلت کردم و فرصت را از دست دادم. این قرآن را بعدها در دیدار از خانه جفرسون در شهر شارلوتسویل پیدا نکردم (آنجا همه چیز بود جز نشانی از تأثیرات قرآن بر شخصیت جفرسون).

در سفری که به سانفرانسیسکو داشتم، به دانشگاه برکلی رفتم. بر روی دیوار کتابخانه دانشگاه برکلی نوشته بودند که the Library is the Heart of the University (کتابخانه قلب دانشگاه است). بعدها دیدم که این جمله فقط در مورد دانشگاه نیست بلکه در مورد مدرسه‌ها نیز وجود دارد که the Library is the Heart of the School(کتابخانه قلب مدرسه است). شبیه این جمله را یکی از اساتید در کتابخانه دانشگاه وین در شهر وین (در سفر اتریش) به من گفت. ایام تعطیلات دانشگاه بود، رفتیم به دانشگاه وین و از کتابخانه آنجا دیدن کردیم. استادی که همراه من بود اشاره کرد به فضای کتابخانه و گفت که «اینجا قلب مدرنیته است». فهمیدم کتابخانه کارکردی بیش از این دارد و در رصدهای تمدنی همواره باید دنبال کتابخانه و جایگاه آن در نظم فرهنگیِ یک جامعه بود.

بعد از برگشت به ایران به برخی از مدرسه‌ها در قم، پیشنهاد دادم که کتابخانه و فضای کتابخانه را جدی بگیرند و سهم آن را در تربیت کودکان لحاظ کنند. کمتر کسی حرفم را فهمید. در روزهای نخست ریاست دفتر تبلیغات اسلامی حوزه، حجه الاسلام و المسلمین احمد واعظی هم پیشنهاد تأسیس کتابخانه مرکزی کودکان (با رویکرد پرورشی) را مکتوب کردم و به ایشان دادم. در «نشست‌های راهبردی و تمدنی» دنبال موضوع «کتابخانه در جهان اسلام» و «جامعه‌شناسیِ کتابخانه در کشورهای اسلامی» بودم که متأسفانه کسی را در این موضوع پیدا نکردم. 

***********************************************************